چند سکانس متفاوت از علی لاریجانی ِ سیاستمدار | آقای فیلسوف متوقف نمی شود

روزنو :به نظر می‌رسد علی لاریجانی حتی بعد از ردصلاحیت جنجالی از سوی شورای نگهبان، متوقف نشود و مسیری متفاوت‌تر در عالم سیاست را پیش بگیرد و در بزنگاهی دیگر با چهره متفاوت‌تر وارد میدان سیاست شود.

 «فیلسوف سیاستمدار» این لقبی است که به دلیل دکتری فلسفه به چهارمین فرزند میرزا هاشم آملی اختصاص پیدا کرده است؛ کسی که در یک‌سال گذشته خبرهای زیادی حول او چرخید.

علی لاریجانی که در همان سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب با ظهور و بروزش در سمت ریاست واحد مرکزی خبر به عالم سیاست پا گذاشت، با عضویت در سپاه پاسداران راه طولانی‌تری را در این مسیر انتخاب کرد.

در میان برادران لاریجانی که در پهنه سیاست ایران بعد از 57 جایگاه و پایگاهی پیدا کرده‌اند و البته با فراز و فرودهایی همراه بود باید گفت علی لاریجانی مسیرش کمی متفاوت‌تر از برادران خود بود و این تفاوت را می‌توان از دریچه‌ی چرخش‌های سیاسی نگاه کرد؛ چرخش‌هایی که عمر سیاسی او را تا امروز به سه دوره اصلی تقسیم کرد.

از وزارت فرهنگ تا انتخابات 84

رئیس واحد مرکزی خبر، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت سپاه پاسداران، جانشین رئیس ستاد مشترک سپاه پاسداران؛ شاید همه این پست‌ها را بتوان در کارنامه علی لاریجانی دید اما «علی لاریجانی» وقتی در سیاست شناخته‌ شد و در حافظه تاریخی ردپایی به جا گذاشت که «سید محمد خاتمی» از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استعفا داد و هاشمی رفسنجانی (رئیس جمهور وقت) علی لاریجانی را به جای او به مجلس معرفی کرد و با اقبال نمایندگان مواجه شد. هاشمی رفسنجانی در خاطراتش در تاریخ 20 مرداد 71 می‌نویسد: «ساعت نُه صبح برای معرفی آقای علی لاریجانی به مجلس رفتم‌. نمایندگان خیلی با گرمی و صمیمیت برخورد کردند. صحبت کوتاهی کردم و به دفتر برگشتم. رأی خوبی آورد. کسی مخالفت نکرد.»

بیشتر از یکسال سکان این وزارتخانه در دستان لاریجانی باقی ماند تا اینکه سال 72 با حکم رهبری به ریاست سازمان صدا و سیما منصوب شد و ریاستش بر ساختمان جام‌جم بیش از 10 سال طول کشید. سال‌هایی که می‌توان از آن به عنوان سال‌های پر اختلاف لاریجانی با جناح چپ یا همان اصلاح‌طلبان نام برد.

لاریجانی در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 76 از حامیان سفت و سخت نامزد جناح راست و رقیب خاتمی یعنی «علی‌اکبر ناطق نوری» بود. بعد از این انتخابات بود که ساخت برنامه‌هایی مانند «هویت» و پخش قسمت‌هایی از کنفرانس برلین از سوی صدا و سیما منتشر شد و اختلافات میان علی لاریجانی و جریان چپ را پررنگ‌تر کرد

لاریجانی در انتخابات ریاست جمهوری سال 84 با شعار «هوای تازه، دولت اميد » وارد گود رقابت‌ شد اما در نهایت توانست از جمع کل ۲۹ ميليون و ۳۱۷ هزار رای، تنها يک ميليون و ۷۴۰ هزار و ۱۶۳ رای را نصيب خود کند.

گذر آقای فیلسوف از احمدی نژاد و یارانش

دوره دوم زندگی سیاسی لاریجانی را باید از بعد از انتخابات 84 در نظر گرفت؛ یعنی زمانی که «محمود احمدی‌نژاد» کرسی ریاست جمهوری را از آنِ خود کرده بود و حالا می‌خواست مهره‌هایش را در سمت‌های مختلف منصوب کند. در آن مقطع علی لاریجانی با حکم رهبری به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی و نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی منصوب شده بود از آنجا که در جلسات شورای عالی امنیت ملی چندباری لاریجانی از مذاکرات هسته‌ای دولت خاتمی و شخص حسن روحانی انتقاد کرده بود، احمدی نژاد او را به جریان هم‌فکر خود نزدیک‌تر دید برای همین مرداد 1382 لاریجانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد و مسوولیت ادامه روند مذاکرات هسته‌ای را به عهده گرفت اما بیش‌تر از دو سال دوام نیاورد و مهر 86 بعد از چندین‌بار درخواست استعفا از سوی لاریجانی، نهایتا احمدی‌نژاد با این درخواست موافقت کرد. لاریجانی بعدها درباره استعفایش گفته بود: «من حس می‌کردم یک نوع اختلاف جدی مدیریتی با آقای احمدی‌نژاد دارم. مسائل استراتژیک کشور با تانی و حساب شده پیش برود و احتیاج دارد همه بخش‌های مختلف همگرایی داشته باشد. کارهای لحظه‌ای نمی‌تواند صدق کند و برای کشور مشکلاتی ایجاد می‌کند. تا یک مدتی تحمل بود و بحث می‌کردیم اما از یک زمانی به بعد، من دیدم به هر حال ایشان رئیس‌جمهور است و حق دارد و لزومی ندارد که بنده مزاحم ایشان باشم.»

این استعفا و این کنارگیری از دولت اصولگرا آن زمان را می‌توان به عنوان اولین جرقه‌های اختلاف لاریجانی با احمدی‌نژاد دانست.

لاریجانی که در جریان انتخابات 84 نتوانسته بود شانس اقبالی برای رسیدن به خیابان پاستور داشته باشد اسفند 86 مسیر بهارستان را انتخاب کرد و از آنجا که حمایت علما و مراجع قم را پشت سر خود داشت اتفاقا توانست به عنوان نماینده مردم قم راهی ساختمان تازه تاسیس میدان بهارستان شود و این شروع یک اقبال بلند برای لاریجانی بود چراکه به محض ورودش به مجلس رفاقتش با غلامعلی حدادعادل تبدیل به یک رقابت جدی بر سر کرسی ریاست قوه مقننه بکند و حدادعادل را که 4 سال ریاست مجلس هفتم را بر عهده داشت با کسب 237 رای قاطع از این سمت کنار بزند و در تمام چهار سال مجلس هشتم سکان ریاست را در دست گرفت. دوران مجلس هشتم را می‌توان به شدت گرفتن اختلافات لاریجانی با جریان اصولگرای رادیکال و در صدر آن محمود احمدی‌نژاد دانست اختلافاتی که بیشتر از جنس اجرای قوانین مصوب مجلس و البته بودجه بود.

لاریجانی که طعم ریاست بر قوه مقننه بر دهانش شیرین آمده بود در جریان انتخابات سال 89 بعد از حوادث 88 بار دیگر ماندن در راس قوه مقننه را انتخاب کرد و نه تنها نمایندگی از طرف مردم قم 4 سال تمدید شد بلکه مهر ریاست بر مجلس شورای اسلامی در هر چهارسال مجلس نهم بر کارنامه‌اش نشست. دوران مجلس نهم یک تفاوت عمده برای علی لاریجانی داشت و آن به اوج رسیدن اختلافاتش با محمود احمدی نژاد و حامیان او در مجلس بود که خط‌‌ الراس آن را می‌توان استیضاح «عبدالرضا شیخ‌الاسلامی» وزیر کار محمود احمدی نژاد دانست؛ روزی که به «یکشنبه سیاه مجلس» معروف شد و احمدی‌نژاد با نشان دادن فیلمی از دیدار برادر علی لاریجانی با بابک زنجانی خواست تا ضربه‌ای مهلک به لاریجانی وارد کند. «اتفاقا خوب شد شما که دائم بگم بگم در کشور راه انداختید امروز این فیلم را نشان دادید تا مردم شخصیت شما را بهتر بشناسند.» این همان جمله‌ای است که علی لاریجانی در پاسخ به احمدی نژاد از تریبون مجلس گفت.

از آن تاریخ به بعد فاصله علی لاریجانی با جناح راست تندرو بیشتر از گذشته شد و کم‌کم به جریان معتدل و همسوتر با اصلاح‌طلبان نزدیک شد. او در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 92 یکی از حامیان « حسن روحانی» بود و همراهی‌اش با تیم روحانی به ویژه در جریان مذاکرات هسته‌ای تا آنجا پیش رفت که از سوی اصولگرایان رادیکال به تصویب 20 دقیقه‌ای برجام متهم شد.

چهارسال مجلس نهم که به پایان رسید علی لاریجانی نزدیکی‌اش با جناح چپ به حدی رسید که در جریان دهمین انتخابات مجلس در اسفند 94 با اصلاح‌طلبان وارد ائتلاف شد و تبدیل به سر لیست جناح چپ در قم شد. او حتی پیش از انتخابات مجلس دهم به شورای نگهبان انتقاد کرد و گفت:« مردم نباید احساس کنند دستگاهی به صورت سازمان‌یافته در انتخابات دخالت می‌کند، چون کاندیداها یک حقوقی دارند که باید رعایت شود. کاندیداها نباید تهدید شوند که اگر چنین حرفی بزنید ردصلاحیت می‌شوند.»

سال 96 وقتی محمدباقر قالیباف و ابراهیم رئیسی و محسن رضایی از رفقای اسبق لاریجانی در مقابل حسن روحانی به صف شدند لاریجانی باردیگر تمام قد از روحانی حمایت کرد و وقتی قالیباف و رئیسی وعده‌ چندبرابر کردن یارانه را مطرح کردند در مصاحبه‌ای در پاسخ به این وعده‌ها گفت:« سالانه یک میلیون و پانصد هزار میلیارد ریال یارانه در ایران داده می‌شود که با توجه به درآمدها و هزینه‌های دولت، افزایش آن امکان‌پذیر نیست؛ چرا که دولت پولی برای پرداخت آن ندارد.»

علی لاریجانی نهایتا پس از اتمام مجلس دهم با یک رکورد ریاست 12 ساله خانه ملت را ترک کرد و با وجو اصرار برخی از علما حاضر نشد تا در یازدهمین انتخابات مجلس شرکت کند که البته این تصمیم هم بدون نگاه به آینده نبود.

انتخابات 1400 و شوک رد صلاحیت

علی لاریجانی پس از خداحافظی با مجلس با حکم رهبری به عنوان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مشاور رهبری منصوب شد هرچند پیش‌بینی چنین حکمی وجود داشت اما حرف و حدیث‌ها درباره لاریجانی آن هم در سال انتخابات بیشتر حول محور احتمال حضورش در جریان سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری بود. تا دقیقه 90 این موضوع از سوی لاریجانی و تیم حامی‌اش با پاسخی روبرو نشد تا در آخرین روز از مهلت نام‌نویسی در انتخابات لاریجانی خود را به ساختمان وزارت کشور رساند تا با چنته پُرتری نسبت به 16 سال قبل وارد گود رقابت شود. او در همان روز اول خودش را برای یک رقابت تمام عیار آماده کرده بود و با کنایه به مهمترین رقبایش یعنی محسن رضایی و ابراهیم رئیسی گفت: « حوزه اقتصاد، نه پادگان است و نه دادگاه که با تشر و دستور اداره شود.»

با پایان یافتن مهلت بررسی صلاحیت کاندیداها از سوی شورای نگهبان جامعه با یک شوک مواجه شد و آن رد صلاحیت علی لاریجانی بود؛ رد صلاحیتی که گفته می‌شد به دلایل عجیبی چون اقامت دختر او در آمریکا رقم خورده است؛ از این مقطع می‌توان گفت دوره سوم عمر سیاسی لاریجانی با برخوردی متفاوت‌تر آغاز شد.

هرچند لاریجانی به گفتن یک جمله «بر حسب وظیفه کاندید شده بود و همچنین در ادامه گفت: «راضی به رضای الهی هستم.» بسنده کرد اما انتقادات زیادی متوجه شورای نگهبان شد و حتی انتقاد رهبری را هم به دنبال داشت به طوری که ایشان در جریان سخنرانی فرمودند: «هنگام احراز صلاحیت، نسبت‌هایی به برخی داده‌شد یا به خودشان یا خانواده‌شان که واقعیت نداشت. گزارش‌های خلافی بود که بعد هم مشخص شد که خلاف است. گزارش‌های غلطی بود؛ بعد هم ثابت شد که خلاف است و متأسّفانه در فضای مجازی اینکه من می‌گویم فضای مجازی وِل و رها است همین است، بدون هیچ قید و بندی این چیزها را منتشر کردند. خواهشم این است و مطالبه‌ام از دستگاه‌های مسئول این است که جبران کنند. مواردی که یک گزارشی خلاف واقع داده شده مربوط به فرزند کسی، مربوط به خانوادهٔ کسی، بعد هم معلوم شده که خلاف واقع است، این را جبران کنند. حفظ آبروی افراد جزء بالاترین وظایف است. این خانواده محترم و عفیف، دچار مواجههٔ با یک چنین نسبت‌هایی شدند و به آن‌ها ظلم و جفا شد.» البته برخلاف انتظار این انتقاد در تصمیم شورای نگهبان تاثیری نداشت و اعلام شد که این تصمیم به درستی اتخاذ شده است.

بعد از اعلام این تصمیم بود که مواجهه جدی‌تر رئیس سابق مجلس با شورای نگهبان شروع شد. لاریجانی در واکنش به رد صلاحیت خود روز 22 خرداد از شورای نگهبان خواست تا دلایل رد صلاحیت او را منتشر کنند. درخواستی که از سوی کدخدایی (سخنگوی شورای نگهبان) اینگونه پاسخ داده شد: «احراز و عدم احراز صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری بر اساس اسناد و مدارک کافی و قابل اعتماد انجام پذیرفته و برای اعتراض به عدم احراز صلاحیت و انتشار عمومی دلائل آن در قانون انتخابات ریاست جمهوری حکمی پیش‌بینی نشده‌است.»

همان روز علی لاریجانی نیز در واکنش به اظهارات سخنگوی شورای نگهبان گفت:‌ « سیاستهای کلی ابلاغی رهبری معظم در باب انتخابات،صراحت دارد که شورای نگهبان موظف به «پاسخگویی مکتوب در خصوص دلایل ابطال انتخابات و رد صلاحیت داوطلبان در صورت در خواست آنان» است. لذا ظوابط روشنی(فوق الذکر) در این امر وجود دارد و عبارت «عدم پیش بینی حکمی در قانون انتخابات» بهانه و آدرس غلط است.»

او همچنین نوشت: «در سال‌های قبل، بارها مناقشات جدی با آن شورا-البته از سر دلسوزی برای احقاق حقوق مردم در مورد رد صلاحیت نمایندگان مجلس داشته‌ام گاه موثر واقع می شد و گاه هیچ تاثیری در آرای شورا نداشت. امید است با اجرای سیاست‌های کلی انتخابات و اینگونه مطالبات مردم حق گرایی دستگاه‌های حکومتی را بهتر از گذشته حس کرده و در انتخابات مشارکت پرشورتری داشته باشند.»

دامنه این حواشی و تقابل وقتی جدی‌تر شد که نامه‌های محرمانه شورای نگهبان و پاسخ علی لاریجانی در فضای مجازی منتشر شد و این درحالی بود که قبلا علی لاریجانی از شورای نگهبان خواسته بود تا مهر «محرمانه» را از روی نامه‌ها و توضیح دلایل رد صلاحیت بردارند تا بتواند آن را منتشر کند.

انتشار نامه محرمانه آیت الله احمد جنتی درباره رد صلاحیت لاریجانی که به مواردی از جمله «سهیم بودن رئیس سابق مجلس در بخش هایی از نابسامانی و وضع نامطلوب موجود در دولت مستقر (دولت دوازدهم)»، «عدم رعایت اصل ساده زیستی مسئولان، مورد تاکید امام راحل و مقام معظم رهبری بر اساس ملاحظه فهرستی از اموال غیر منقول مربوط به همسر و فرزندان، اعلام شده از سوی مراجع قانونی کشور»، «سفرهای متعدد اعضای خانواده وی به خارج از کشور از جمله اروپا و آمریکا و اقامت فرزند دیگرش در آمریکا و اقامت و ادامه تحصیل برخی از منسوبین درجه یک وی در انگلیس بر خلاف مصوبه لازم الاجرای شورای عالی امنیت ملی» اشاره شده است جنجال و جدال تازه‌ای را میان لاریجانی و شورای نگهبان ایجاد کرد. در این نامه همچنین اشاره شده که «مداخله یکی از فرزندان علی لاریجانی در قراردادهای خدماتی و ساختمانی مجلس شورای اسلامی در زمان ریاستش بر مجلس» یکی از علل رد صلاحیت علی لاریجانی است. در نهایت نیز «حمایت از افراد ردصلاحیت شده و دفاع از عملکرد آنها و به کارگیری برخی از آنان در مناصب تحت امر خود و مواضع سیاسی و اظهارات در موضوعات و مقاطع مختلف از جمله حوادث سال ۱۳۸۸» از علل رد صلاحیت عنوان شده است.

به دنبال انتشار نامه شورای نگهبان، نامه‌ای ۲۱ صفحه‌ای از علی لاریجانی نیز منتشر شد. او در این نامه مدعی شد که دلایل شورای نگهبان برای ردصلاحیت وی با «بی‌دقتی» همراه بوده است.

کشمکش‌های علی لاریجانی تنها به نامه‌نگاری‌ها ختم نشد و استعفای او از ادامه پیگیری قرارداد 25ساله ایران و چین نیز به نظر می‌رسد نوعی اعتراض به این روند بود هرچند نزدیکانش از جمله «میرمحمد صادقی» معتقدند این استعفا تنها سپردن کار به دولت جدید بوده و اهمیتی ندارد.

چهره متفاوت یک سیاستمدار کارکشته

با همه این اوصاف به نظر می‌رسد علی لاریجانی در این نقطه متوقف نشود و بعد از این جدال مسیری متفاوت‌تر در پیش بگیرد و در بزنگاهی دیگر با چهره متفاوت‌تر وارد میدان سیاست شود.